Oprawy

Klasyfikacja opraw introligatorskich  

Oprawy introligatorskie składają się z dwóch zasadniczych elementów:  

– wkładu,  

– okładki.  

W zależności od sposobu połączenia okładki z wkładem wyróżniamy trzy typy opraw:  

– proste,  

– złożone,  

– specjalne.  

 

Oprawy proste - W oprawach prostych wkład jest połączony z okładką przez grzbiet bez zastosowania wyklejki.  

Charakteryzują się one małą i średnią wytrzymałością połączenia, przeznaczone do niedługiego użytkowania. Wymagania estetyczne tych opraw są niewielkie. Ich zaletą jest niski koszt produkcji. Wyróżniamy następujące rodzaje opraw prostych stosowanych najczęściej w przemyśle poligraficznym:  

– zeszytowa, 

– przylegająca,  

– zakrywająca.  

 

Oprawy zeszytowe to oprawy jednoskładkowe, o małej grubości, szyte drutem. Ich wytrzymałość jest mała, ale są bardzo tanie. Bardzo często stosowane do wykonywania opraw masowych np. czasopism, zeszytów, folderów. Wykonywanie opraw zeszytowych jest najprostszą, najłatwiejszą technologią oprawiania. Pierwszą częścią linii potokowej oprawiania zeszytowego jest nakładarka. W nakładarce są nakładane na przenośnik otwarte w połowie: składka podstawowa, nakładki i okładka. Okładka jest wykonywana oddzielnie lub też w linii potokowej i ma po środku jedno przegniecenie. W nakładarce wszystkie składki ulegają automatycznemu wyrównaniu. Po zakończeniu nakładkowania przenośnik dostarcza komplet składek z okładką do maszyny zszywającej drutem, która zszywa jednocześnie komplet składek z okładką odpowiednią liczbą zszywek. Liczba zszywek zależy od formatu oprawy i może wynosić nawet siedem. Po zszyciu oprawa jest okrawana z trzech stron i jednocześnie zostaje sprasowana. W ten sposób otrzymuje się gotową oprawę zeszytową.  

 

Oprawy przylegająca i zakrywająca charakteryzują się wkładem kartkowym lub wieloskładkowym, a łączenie kompletów składek lub kartek następuje poprzez łączenie klejowe z frezowaniem. Do linii potokowej dostarczane są sprasowane składki podstawowe. Pierwszą częścią linii potokowej jest zbierarka. Na przenośnik zbierarki są nakładane kolejne składki podstawowe, aż do otrzymania kompletu składek. Komplet składek jest dostarczany przez odpowiednie przenośniki do agregatu łączenia klejowego. W agregacie łączenia klejowego komplet składek zostaje wyrównany i skalibrowany. Następnie podlega obróbce mechanicznej grzbiet wkładu – frezowanie grzbietu wkładu, na który nakładany jest klej. Wtedy do grzbietu wkładu doprowadza się okładkę i łączy z wkładem. W drodze do krajarki trójnożowej następuje stwardnienie kleju. W krajarce trójnożowej następuje okrawanie oprawy z trzech stron i jednocześnie odbywa się prasowanie. W linii potokowej następuje wykonanie przegnieceń: dwóch dla okładek przylegających i czterech dla zakrywających. Sklejenie okładki z wkładem następuje nie tylko przez ich grzbiety, ale również przez powierzchnie między zewnętrznymi i środkowymi przegnieceniami okładki.  

Oprawy złożone W oprawach złożonych połączenie wkładu z okładką następuje tylko poprzez wyklejkę. Wyklejka jest to arkusz papieru złożony jednokrotnie i służy do połączenia wkładu z okładką. Oprawy złożone są oprawami o bardzo dużej wytrzymałości i przeznaczone są do długiego użytkowania. Charakteryzują się wysokimi kosztami produkcji a stawiane im wymagania estetyczne są bardzo duże. Uzyskuje się je poprzez bogate zdobienie, stosowanie dodatkowych elementów. Są to oprawy z kancikami. Ich grubość może być zróżnicowana. Najbardziej polecanym sposobem łączenia kompletu składek we wkład jest zszycie nićmi. Oprawy złożone są wykonywane z róŜnymi rodzajami okładek. Obecnie najczęściej stosuje się okładki jednorodne rzadko kombinowane w wydaniach masowych. Oprawy złożone mają wkład wieloskładkowy. Składki te muszą być dodatkowo sprasowane. W oprawach tych stosuje się dodatkowe elementy składek: przyklejki, wklejki. Wyklejki mogą być dołączane maszynowo do składek przed skompletowaniem. Składki podstawowe i skompletowane mogą być już poddane zbieraniu na zbierarkach i uzyskuje się komplet składek 

, który jest poddawany zszyciu na zszywarkach niciowych. Po zszyciu uzyskuje się wkład. Dalsza obróbka wkładu odbywa się już w linii potokowej.  Wkład zostaje najpierw wyrównany i skalibrowany i zaklejony w grzbiecie. Po wysuszeniu warstwy kleju jest wykonywane okrawanie z trzech stron wkładu. Bezpośrednio po okrawaniu jest możliwe zdobienie boków wkładu. Następnie można wykonać kształtowanie grzbietu wkładu. Po tej operacji jest możliwe dołączenie do wkładu wyklejek, jeśli nie zostały dołączone przed zbieraniem i następnie wzmocnienie grzbietu wkładu. Wzmocnienie nie jest konieczne tylko w przypadku bardzo cienkich wkładów o małych wymaganiach wytrzymałościowych. Po wzmocnieniu grzbietu wkładu następuje połączenie wkładu z okładką. Okładka bez względu na konstrukcję musi być wykonana oddzielnie, poza linia potokową. Podstawowe połączenie wkładu z okładką następuje przez nałożenie kleju na zewnętrzne powierzchnie wyklejek i zetknięcie ich z wewnętrzną powierzchnia okładzin. W przypadku okładek oklejanych po połączeniu wkładu z okładką wykonuje się rowek, tj. wgniecenie w obszarze odsadki (odstępy między grzbietówką a okładzinami). Oprawa ulega sprasowaniu, podczas którego klej wysycha. Proces oprawy złożonej jest zakończony.  

 

 

Oprawy specjalne W oprawach specjalnych wkład z okładką jest połączony przez element spinający, będący jednocześnie elementem łączącym komplet składek lub kartek we wkład sposobem specjalnym. Oprawy specjalne stosuje się wyłącznie do oprawiania druków akcydensowych np. kalendarzy, wydań reklamowych, notesów, katalogów, brulionów. Nie znajdują żadnego zastosowania przy wydaniach periodycznych i dziełowych. Najprostszym sposobem łączenia specjalnego jest wykonanie w niewielkiej odległości od grzbietu dwóch okrągłych otworów. W kompletach kartek lub składek o większej grubości otworki można wykonać przez wiercenie, a w kompletach o małej grubości – przez wykrawanie. Przez wykonane otworki przewleka się odpowiednie elementy np. sznurek i zawiązuje na węzeł, pręty skoroszytowe, nity lub śruby z tworzyw sztucznych lub metalowe. Bindowanie jest technologią łączenia luźnych kartek za pomocą sczepiania ich jednego brzegu za pomocą bindy, którą zazwyczaj stanowi element plastikowy w postaci spirali lub grzebienia. Do wykonania tej czynności służy bindownica. Tradycyjne bindowanie polega na przedziurkowaniu wszystkich kartek, łącznie z okładką przeznaczonych do oprawy, a następnie umieszczeniu ich np. w plastikowym grzebieniu. Jest to najbardziej rozpowszechniona metoda, ale nie jedyna. Plastikowy grzebień można zamienić na druciany. Można też umieścić dokumenty w okładce, mającej grzbiet wypełniony klejem. Taka metodę nazywa się termobindowaniem.  

 

Do opraw specjalnych zalicza się także tzw. oprawy kanałowe. Technologia opraw kanałowych to jeden z najbardziej ekskluzywnych sposobów oprawiania dokumentacji. Metoda ta nie wymaga klejenia ani dziurkowania oryginału dokumentacji, dzięki temu można odzyskać z oprawy każdą kartkę w idealnym, nieuszkodzonym stanie. Okładka kanałowa obejmuje arkusze papieru grzbietem wykonanym z metalu. Zaciśnięty grzbiet doskonale trzyma kartki w komplecie, a mimo to możliwe jest jego rozpięcie np. w celu odzyskania oryginału. System ten pozwala na doskonałe i szybkie oprawienie wszelkiego rodzaju prac naukowych.  

 

Okładki introligatorskie -  Okładki są podstawowym elementem oprawy. W oprawach prostych wyróżniamy następujące rodzaje okładek:  

– zeszytowe charakteryzujące się tym, że wykonuje się je z jednego arkusza materiału a ich grzbietem jest złam wykonany na środku okładki. Okładki zeszytowe są przystosowane do połączenia z wkładem jednoskładkowym,  

– przylegające wykonywane są z jednego arkusza materiału, mają po środku dwa złamy, a powierzchnia między złamami jest grzbietem okładki,  

– zakrywające wykonywane są z jednego arkusza materiału, mają po środku cztery złamy. Powierzchnia między dwoma środkowymi złamami stanowi grzbiet okładki, trzeci złam jest na okładzinie przedniej a czwarty na tylnej. Okładki te są przystosowane do połączenia z wkładem wieloskładkowym lub kartkowym.  

 

Okładki oklejane (twarde) są najbardziej skomplikowanymi okładkami pod względem konstrukcyjnym. Wyróżnia się dwie konstrukcje okładek oklejanych wykonywanych metodami przemysłowymi: okładki jednorodne i kombinowane.  

Do wykonania okładek jednorodnych i kombinowanych stosuje się takie same materiały. Identyczne są również wymiary materiałów usztywniających, sposób zdobienia okładki itp. Okładki oklejane wykonuje się z dwóch rodzajów materiałów: 

Z materiałów usztywniających wykonuje się okładziny i grzbietówkę, a z materiałów pokryciowych oklejki.  

Okładki jednorodne składają się z grzbietówki, okładziny tylnej i przedniej oraz oklejki, która jest materiałem łączącym wszystkie elementy okładki.  

Okładki kombinowane składają się z grzbietówki, okładziny tylnej i przedniej oraz oklejki, która wykonana jest z trzech części: jednej oklejki grzbietowej i dwóch okładzinowych.  

Oklejka grzbietowa łączy grzbietówkę i okładziny, natomiast oklejki okładzinowe oklejają znaczną część okładzinówek zachodząc niewiele na oklejkę grzbietową. Część oklejki zachodząca na stronę wewnętrzną zwana jest zawinięciem. Elementami oklejanymi okładki są części usztywniające: okładzinówki i grzbietówka. Oklejki są wykonywane z tzw. materiału pokryciowego. Materiałem pokryciowym mogą być papiery, tkaniny, skóry, folie z tworzyw sztucznych. Materiałem usztywniającym jest tektura. Wykonywanie okładek oklejanych polega na okrojeniu wszystkich części okładki do potrzebnych wymiarów i ich połączeniu przez sklejenie. Łączenie to nazywa się montowaniem okładki i może być wykonywane ręcznie lub maszynowo. Maszynowe montowanie okładek jednorodnych odbywa się w jednym cyklu pracy maszyny. Przy wykonywaniu okładek kombinowanych w jednym cyklu następuje zmontowanie oklejki grzbietowej, a w drugim oklejek okładzinowych. Wykonywanie okładek kombinowanych jest znaczenie bardziej pracochłonne i dlatego są one coraz rzadziej stosowane. Okładki oklejane mają tzw. kanciki. Kancikami nazywane są powierzchnie wystające poza wkład przy boku górnym, przednim i dolnym. Tym samym okładka ma większe wymiary niż wkład Okładki oklejane są tradycyjnie nazywane twardymi, a okładki nie oklejane miękkimi. Najprostszym sposobem zdobienia okładek jest ich zadrukowywanie przed zmontowaniem okładek. Zadrukowuje się je za pomocą drukowania wielobarwnego lub wielokolorowego. Natomiast okładki twarde są najczęściej zdobione przez tłoczenie.  

 

Wyróżnia się dwa rodzaje tłoczenia:  

– wypukłe,  

– wgłębne.